Chilkat-weven, een complexe weeftechniek uit Alaska

De Chilkat-deken is een traditionele dracht in de weeftechniek van de Tsimshian, Tlingit en Haida, stammen aan de noordwestkust van Alaska (VS) en Brits-Columbia (Canada). Deze dekens dragen zij tijdens ceremoniële bijeenkomsten. Het Chilkat-weven is een van de meest complexe weeftechnieken ter wereld, die tegenwoordig nog slechts door enkele weefsters beoefend wordt. Het is een soort van omslagdoek, voorzien van franje.

Oorsprong en traditie van Chilkat weven

Locatie van Haines in Alaska.

Locatie van Haines in Alaska.

Het Chilkat weven is waarschijnlijk ontstaan bij de Tsimshian en door onderlinge huwelijken ook terechtgekomen bij de Tlinggit en Haida. Vast staat dat deze weeftraditie al bestond toen de eerste westerlingen deze gebieden bereikten in de 18de eeuw. De techniek dankt zijn naam aan de Chilkat-stam, die leefde langs de Chilkat Rivier in Brits-Columbia en Zuidoost-Alaska en haar monding heeft bij Haines.

Een Chilkat-deken is altijd een kostbaarheid geweest. Dat komt omdat het weven ervan vaak meer dan een jaar duurde om een Chilkat te weven. De dekens worden vooral gedragen door stamoudsten tijdens ceremoniële gelegenheden, zoals potlatch-feesten, waarbij men geschenken geeft.

Ook tegenwoordig worden Chilkats nog gedragen, zoals hier in Wrangell, Alaska.

Ook tegenwoordig worden Chilkats nog gedragen, zoals hier in Wrangell, Alaska.

Een Tlingit-vrouw is een Chilkat-deken aan het weven, een man toont het patroonbord - Klukwan, Alaska, 1909.

Een Tlingit-vrouw is een Chilkat-deken aan het weven, een man toont het patroonbord – Klukwan, Alaska, 1909.

Door mannen en vrouwen samen gemaakt

Aan de vervaardiging van een Chilkat-deken droegen zowel mannen als vrouwen bij. Het grootste deel van het werk, het weven/knopen, deden echter de vrouwen. Mannen ontwierpen het patroon, maakten een patroonbord en zetten het eenvoudige weefraam in elkaar. Zij zorgden ook voor de vellen van de berggeiten, waar de wol vanaf kwam. Vrouwen verzamelden de cederbast, sponnen het garen en weefden de deken.

Traditioneel wordt een Chilkat-deken gemaakt van berggeitenwol en cederbast. De vachten van de berggeiten worden natgemaakt, heen en weer gerold en de wol wordt met de vingers van het vel afgedrukt. Daarna wordt de wol gekaard en vervolgens in de palm van de hand eerst losjes tot een draad gerold en vervolgens nogmaals om de draad compacter te maken. Twee draden worden ineen gedraaid voor de ketting. De vezels van de cederbast werden eveneens getwijnd en gebruikt voor de schering.

Een patroonbord op een cederhouten paneel (Portland Museum, VS)

Een patroonbord op een cederhouten paneel (Portland Museum, VS)

Kleur en ontwerp

De meeste Chilkat-weefsels zijn voornamelijk in donkerbruin/zwart en geel. Soms komt er ook een blauwgroene kleur in voor. Geel werd bereikt met een kleurstof van een mossoort, donkerbruin door de garens te koken in urine en de bast van scheerling. De blauwgroene kleur verkreeg men door de garens te koken in urine en koper. Na 1890 is men overgegaan tot het gebruik van schapenwol en kunstmatige kleurstoffen. De ketting wordt nooit geverfd.

Het ontwerp van het patroon werd door mannen gedaan. Deze bestaat uit sterk gestileerde symbolen, uitgevoerd in veel gebogen en ronde lijnen. De ontwerpen wortelen in mondeling overgebrachte verhalen, weergegeven met veel afbeeldingen van dieren en ogen als opvulling. Het ontwerp is altijd symmetrisch met een middenpaneel en zijpanelen. Het ontwerp werd in zwart op een paneel van cederhout geverfd; alleen het centrale deel en één zijpaneel, want het patroon is immers symmetrisch. De weefster bepaalt de invulling van de kleuren.

Een oude foto van een Chilkat in de maak. Let op de gewichten aan de losse kettingdraden.

Een oude foto van een Chilkat in de maak. Let op de gewichten aan de losse kettingdraden.

Geweven met slechts één kettingboom

Een Chilkat-deken wordt geweven op een weefraam met slechts één kettingboom; de ketting hangt dus los aan een dwarsbalk op twee staanders! Om het geheel enigszins handelbaar te maken worden de onderste uiteinden in bosjes gebonden en soms met gewichtjes verzwaard. De weefster zat voor het weefraam en weefde per patroondeel, zodat ze niet steeds hoefde op te schuiven. Het weven werd geheel met de vingers gedaan (getwijnd), zonder een spoel of klos. Met de hand werden twee of meer inslagdraden om de ketting gelegd. Onderaan het patroon werden enkele draden van hetzelfde materiaal als de ketting over de gehele breedte ingeweven. De overgebleven ketting werd als franje afgewerkt van enkele tientallen centimeters lang.

Het Chilkat-dansschort was een van de eerste toepassingen, gebruikt bij ceremoniële dansen. Daarna volgden de Chilkat-dekens, die het bekendst zijn, en tassen, beursjes, beenwindselen en tunieken.

Een chilkat-deken, in 2011 geveild voor $ 93.000.

Een chilkat-deken, in 2011 geveild voor $ 93.000.

Stamhoofd Anotklosh draagt hier een Chilkat-deken - Juneau, Alaska, circa 1913.

Stamhoofd Anotklosh draagt hier een Chilkat-deken – Juneau, Alaska, circa 1913.

Een met uitsterven bedreigde traditie

Deze bijzondere weeftechniek wordt al meer dan een eeuw bedreigd met uitsterven. In 1907 waren er nog maar 15 actieve weefsters. Weefster Jennie Thlunaut, die het weven van haar moeder leerde in de jaren ’90 van de 19de eeuw, was de laatste weefster op de traditionele manier. Tijdens haar leven (zij werd 96!) maakte zij 33 dekens en zes tunieken. In 1984 organiseerde zij een workshop in Haines waarbij zij de techniek doorgaf aan een groep van weefsters.

Tegenwoordig is Clarissa Rizal uit Juneau een van de bekendste weefsters van Chilkat-dekens. In juni 2016 werd zij benoemd tot National Heritage Fellow door het National Endowment for the Arts. Daarbij komt een beloning van $ 25.000. Zij ontving deze prijs in september van dat jaar in een ceremonie in de Library of Congress in Washington. Een mooie erkenning van deze bijzondere weeftraditie. Onderstaande video gaat over Clarissa Rizal en toont hoe Chilkats worden geweven.

Links
Sheldon Museum and Cultural Center – Chilkat Blanket
The Antique American Indian Art Show, Santa Fe – tentoonstellingsboek (PDF)
Burke Museum – Unpacking a Phrase: The Chilkat Blanket
Clarissa Rizal’s Blog

Chilkat deken, berggeit-wol en cederbast, 19de eeuw (Burke Museum, VS).

Chilkat deken, berggeit-wol en cederbast, 19de eeuw (Burke Museum, VS).

Aantal keren gelezen: 44522.

Deel dit artikel
FacebooktwitterredditpinterestlinkedintumblrmailFacebooktwitterredditpinterestlinkedintumblrmailby feather

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.